مهدی بهروزمند مدیر برنامه ریزی و سیستم ها   / آیدا فرازمند کارشناس تضمین کیفیت

 

تعریف شرکت های خدمات انرژی  (ESCO) Energy Services Companies

شرکتی از نوع خدماتی و مهندسی است که در کلیه بخش های مصرف کننده انرژی، طرح های مرتبط با بهبود کارایی انرژی را طراحی، اجرا و تامین مالی می کند.

این شرکت با تضمین حصول سطح مشخصی از کارایی انرژی، همه مخاطرات طرح را بر عهده می گیرد و هزینه و سود خود را از محل صرفه جویی انرژی تامین می کند.

تعاریف دیگر شرکت های خدمات انرژی شامل :

• تعریف شرکت های خدمات انرژی در کشورهای مختلف، ممکن است کمی متفاوت باشد ولی براساس تعاریف جهانی، شرکت خدمات انرژی شرکتی است که در توسعه، نصب و تامین مالی طرح های جامع مبتنی بر عملکرد، که معمولا 5 تا 10 سال به طول می انجامد، مشغول فعالیت باشد. این طرح ها بر بهبود کارایی انرژی یا کاهش بار تجهیزات تحت مالکیت یا مورد استفاده مشتری، متمرکز هستند.
• تعریف دیگری که توسط مرکز تحقیقات مشترک کمیسیون اروپایی ارائه شده است عبارت است از " شرکت خدمات انرژی شخص حقیقی یا حقوقی است که خدمات انرژی یا راهکارهای بهبود بازدهی انرژی را برای متقاضیان انجام داده و بخشی از ریسک مالی انجام کار را می پذیرد".

این شرکت ها خدمات ذیل را انجام می دهند:

• توسعه، طراحی و تامین مالی برای پروژه های بهبود کارایی انرژی
• نصب و نگهداری تجهیزات راندمان بالا
• اندازه گیری، پایش و صحه گذاری پروژه های کارایی انرژی
• پذیرش ریسک پروژه هایی که انجام صرفه جویی در آنها تضمین شده است

 

 

 

پس از طراحی تفضیلی ، تامین مالی پروژه انجام می شود.

پس از تامین مالی، مراحل اجرای پروژه شروع شده و تجهیزات نصب می شود.

مرحله مهم پس از اجرای پروژه، اندازه گیری اثربخشی پروژه و مشخص نمودن میزان صرفه جویی انرژی صورت گرفته است. با پایش مصرف انرژی و تایید صرفه جویی صورت گرفته توسط یک نهاد بی طرف، در صورت نیاز اصلاحات بر روی سیستم اجرا شده، صورت می گیرد. در این مرحله امکان بررسی میزان صرفه جویی تضمین شده، وجود دارد.

 

تامین مالی قراردادهای مبتنی بر کارایی انرژی

بطور کلی تامین مالی پروژه های خدمات انرژی به سه شکل صورت می گیرد:

1. تامین مالی با سرمایه گذاری شرکت خدمات انرژی شامل استفاده از سرمایه خود یا تامین سرمایه از طریق اوراق قرضه یا اجاره نامه می باشد. شرکت خدمات انرژی برای تامین مالی به ندرت از فروش سهام استفاده می کنندکه این گزینه توانایی آنها را در اجرای پروژه ها در یک مبنای پایدار محدود می نماید.
2. تامین مالی از طرف مشتری یا مصرف کننده نهایی انرژی که توسط ضمانت صرفه جویی انرژی توسط شرکت خدمات انرژی بازگشت داده می شود.
3. تامین مالی از طرف شخص ثالث.
   • تامین مالی بصورت دریافت وام از موسسات مالی و اعتباری است که شامل دو حالت می باشدگزینه اول این است که شرکت خدمات انرژی منابع مالی را قرض می گیرد. گزینه دوم این است که مشتری وام می گیرد و توسط یک توافق نامه ضمانت بهره وری انرژی با شرکت خدمات انرژی پول را پس میدهد.
   • تامین سرمایه توسط صندوق های مالی، که در این حالت پروژه با مشارکت صندوق ها و با ضمانت شرکت خدمات انرژی بازپرداخت سرمایه اجرا می شود.

 

اساس کار شرکت های خدمات انرژی

 

       

انواع قراردادها و خدمات پروژه ها

 

انواع قراردادها و خدمات پروژه های شرکت خدمات انرژی به سه دسته کلی تقسیم می گردد:

• قراردادهای مبتنی بر کارایی (عملکردی ) Performance Based Agreements
• قراردادهای غیر مبتنی بر کارایی (غیر عملکردی)Non-Performance Based Agreements
• خدمات مشاوره ای

 انواع قراردادهای مبتنی بر کارایی (عملکردی)

بسته به میزان ریسک قابل قبول برای یک سازمان یا شرکت مشتری، به روش های زیر با یک ESCO میتوان قرارداد بست.

1. Guaranteed Saving Project (پروژه هایی که میزان صرفه جویی انرژی در آن تضمین می گردد)

در این گونه قراردادها عموما مشتری هزینه ها را پرداخت می کند و ESCO سطح صرفه جویی هایی در تاسیسات را تضمین می کند (کارمزد ESCO مقدار ثابتی است) و اگر سطح گارانتی شده تامین نگردد ESCO مابه التفاوت را جبران می کند.

 

2. Pay From Saving Contract

این نوع قرارداد، در واقع شاخه ای از قراردادهای نوع اول است با این تفاوت که کارمزد پرداختی  ESCO با توجه به میزان صرفه جویی در انرژی تعیین می گردد.

 

3. Shared Saving Contract

در این نوع قرارداد، تامین هزینه ها بر عهده ESCO است. کارمزد نیز از میزان صرفه جویی در مصرف انرژی پرداخت می گردد.

 

4. No Guaranteed Saving Contract

در این نوع میزان صرفه جویی تضمین شده و صرفا تجهیزات و مدیریت توسط ESCO انجام می گیرد. در این روش کل میزان صرفه جویی به مشتری می رسد.

 

 

انواع قراردادهای غیر مبتنی بر کارایی (غیر عملکردی)

در قراردادهای غیر عملکردی دریافتی مجری پروژه وابسته به عملکرد به وجود آمده از پروژه نبوده و میزان آن از پیش تعیین می گردد.

 

1. طراحی و ساخت (Design/Build)

شرکت ESCO، پروژه را به شکل کلید در دست (turnkey) انجام می دهد و پرداخت هزینه ها در ازای انجام خدمات صورت می گیرد. ممکن است هزینه های پرداخت شده به شرکت ESCO در این روش بر اساس پیشنهاد اولیه صورت بگیرد.

 

2. پرداخت بر اساس خدمات (Free-for-service)

شرکت ESCO در ازای خدمات مختلفی که در طول پروژه ارائه می دهد، پول دریافت می کند.

 

3. قراردادهای با قیمت ثابت (Fixed price contracts)

قیمت پروژه برای مشتری به صورت یک قیمت ثابت اعلام می شود.

 

توجه : در برخی از تعاریف، پروژه های غیر مبتنی بر کارایی را در دسته پروژه های شرکت های خدمات انرژی محسوب نمی کنند.

 

قراردادهای خدمات مشاوره ای

خدمات مشاوره ای نیز قراردادهایی بدون اجرا بوده و صرفا در آن راه کار ارائه می گردد.

 

دو الگوی متداول برای قرارداد با شرکت های خدمات انرژی

پیشینه فعالیت شرکت خدمات انرژی در جهان 

سال شروع	نام کشور		سال شروع	نام کشور
1978	سوئد، آمریکا		1994	اردن، هند
1980	ایتالیا، انگلستان		1995	سوئیس، اسلواکی، آلمان، چین، بلغارستان، اتریش، لهستان
1982	کانادا		1996	اوکراین، غنا، مصر، شیلی
1986	1986 استونی		1997	کنیا، ژاپن، کلمبیا
1990	فیلیپین، مراکش، مجارستان، بلژیک، استرالیا، آرژانتین		1998	آفریقای جنوبی، مکزیک، لیتوانی
1992	کره، برزیل		2000	تونس، تایلند، فنلاند
1993	چک		2002	نپال

 

در کشور ما از سالیان گذشته فعالیت شرکت هایی تحت عنوان شرکت های مشاور انرژی آغاز شد. شروع فعالیت این شرکت ها نه بر اساس نیاز بازار که بر اساس و برمبنای سیاست گذاری ها و فعالیت های حاکمیتی و دولتی در چارچوب اهداف بهینه سازی مصرف انرژی در وزارت نیرو و وزارت نفت بوده است. نقش این شرکت ها در سال 1391 با شروع فعالیت انجمن شرکت های خدمات انرژی ، پررنگ تر و جدی تر شد.

همچنین با واقعی شدن قیمت انرژی در کشور به  نظر می رسد تقاضای حقیقی بازار برای خدمات این گونه شرکت ها ایجاد شود.لازم به ذکر است مصرف نادرست، اتلاف غیرمنطقی و نامعقول انرژی و همچنین مقایسه شاخص شدت انرژی کشور با کشورهای پیشرو، نشان می دهد که پتانسیل های زیادی برای فعالیت شرکت های خدمات انرژی در حال حاضر وجود دارد .

 

انجمن شرکت های خدمات انرژی ایران

 

انجمن شرکت های خدمات انرژی ایران در خردادماه 1391 با هدف ساماندهی خدمات انرژی کشور و برقراری ارتباطات موثر میان دولت و بخش خصوصی توسط جمعی از فعالان بهینه سازی مصرف انرژی تشکیل شد.

شرکت های خدمات انرژی عضو انجمن به شرح ذیل می باشند :

نارگان	پیشران انرژی	هیربد نیرو
تعاونی مهندسی الکترونیک بهرشد	گروه کاوشکام آسیا	طراحان پایا زیست سپید
گروه فنی و مهندسی رادها	آتی سازان	گروه توف نورد ایران
بهسازان انرژی یزد	شرکت مهرافروز قرین	آریان بهسا
بهسازان سیستمهای انرژی پویا	کومین زاد یدک	شرکت مهندسی قدس نیرو
مشاوران شیراز انرژی	مانا صنعت انرژی سهند	افق تامین انرژی پارس
اندیشمند شمال غرب	پایا توسعه	مهندسین مشاور نیرو
مشاوران نیروی آذربایجان (منا)	پارس جهد	احداث کنترل
بهینه سازان صنعت تاسیسات	سامان انرژی اصفهان	گروه صنعتی البرز گاز
پیشگامان بهره وری انرژی رایکا	صنعت خورشیدی مازرون	رزموند
آسیاوات	برونتاب انرژی	گروه بین المللی ره شهر

استخراج از سایت انجمن شرکت های خدمات انرژی

قوانین و مقررات مرتبط با بهینه سازی مصرف انرژی و توسعه فعالیت های شرکت های خدمات انرژی در ایران
 

 

زیرساخت ها و بسترهای قانونی در ایران عبارتند از:

• سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی (ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری در تاریخ 26/07/1382)

سند چشم انداز به عنوان مهم ترین سند بالادستی در کلیه سطوح برنامه ریزی کشور مطرح است.

• سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری در بخش انرژی کشور و موارد مرتبط

این سیاست ها در بخش انرژی، بخش حمل و نقل، بخش مسکن و سیاست های کلی اصلاح الگوی مصرف انرژی می باشد.

• چشم انداز راهبردی 1404 صنعت نفت، گاز و وزارت نیرو
• قانون هدفمندی یارانه ها و آیین نامه اجرایی
• قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی (شماره 1770 مورخ 21/01/1390)

به ویژه ماده 14، ماده 15، ماده 17، ماده 18، ماده 24، ماده54، ماده 73و ماده 74 و آیین نامه های اجرایی آنها

• تبصره 14 قانون بودجه سال های 1398 و 1399 و آیین نامه های اجرایی آنها
• بند ق قانون بودجه سال 93، که در سال 1394 بصورت دائمی در قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور در قالب ماده 12 ابلاغ گردید.
• ضوابط تشخیص صلاحیت شرکت های خدمات به شماره 42796/92 مورخ 20/05/92
• سایر قوانین از قبیل قانون تجارت، قانون مالیات های مستقیم، قانون تامین اجتماعی، قانون بیمه (مصوب 07/02/1316)، نظام فنی و اجرایی طرح های عمرانی کشور مصوبه شماره 24525/ت 14898ه مورخ 04/04/1375، آیین نامه معاملات دولتی، قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری و اختراعات، قانون شرکت های تعاونی و قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار.

پیشنهادات

1. شرایط قانونی و مالی :
   • حمایت از شرکت های خدمات انرژی از طریق اجرای ماده 17 قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی شامل اعطای کمک بلاعوض و یارانه سود تسهیلات به شرکت های خدمات انرژی
   • اجرای ماده 26 قانون اصلاح الگوی مصرف جهت اجرای طرح ها و پروژه های بهینه سازی مصرف انرژی در بخش صنعت از طریق شرکت های خدمات انرژی
   • استقرار سیستم مدیریت انرژی در کشور از طریق اجرای استاندارد ISO50001
   • توسعه اجرای قانون رفع موانع تولید از طریق اخذ مصوبه شورای اقتصاد برای اجرای طرح های الویت دار بهینه سازی مصرف انرژی
   • ایجاد زیرساخت لازم و توسعه شرکت های مشاور بهینه سازی  انرژی جهت فعالیت اشخاص حقیقی و حقوقی برای امر صحه گذاری و اندازه گیری در کشور نظیر صدور گواهی های لازم، دستورالعمل های M&V و ...
   • ایجاد تسهیلات بانکی جهت کمک به شرکت های خدمات انرژی
   • انجام تمهیدات لازم جهت سرمایه گذاری صندوق ها و موسسات مالی و اعتباری در پروژه های بهینه سازی
   • راه اندازی بیمه سرمایه گذاری برای پروژه های بهینه سازی
   • اصلاح قیمت گذاری حامل های انرژی در جهت واقعی کردن قیمت ها با هدف ایجاد انگیزه مصرف کنندگان در اجرای پروژه های بهینه سازی مصرف انرژی
   • راه اندازی بازار انرژی

• ایجاد آژانس های انرژی به عنوان ارتباط دهنده شرکت خدمات انرژی و مشتریان
  • ارائه، انتشار و ترویج اطلاعات مربوط به قراردادهای مبتنی بر کارایی انرژی
  • ارائه خدمات مشاوره ای و پشتیبانی و بررسی های بهره وری انرژی
  • گسترش دیجیتالی کردن بهینه سازی انرژی

 

• توسعه سیستم های اعتبار بخشی
  • اعتبار بخشی به اطلاعات شرکت های خدمات انرژی در چارچوب رتبه بندی این شرکت ها در سازمان برنامه و بودجه
  • ابلاغ قراردادهای همسان خدمات انرژی از سوی سازمان برنامه و بودجه
  • اصلاح آیین نامه تشخیص صلاحیت شرکت های خدمات انرژی بر اساس قراردادهای همسان
  • برگزاری آموزش های مرتبط با پروتکل های اندازه گیری و صحه گذاری صرفه جویی انرژی از سوی ارگان ها و سازمان های مورد تایید و معتبر

 

• ایجاد ارتباطات بین المللی
  • تبادل اطلاعات و تجربیات ارزشمند و نمونه های موفق
  • بررسی مطالعات موردی، روش های انعقاد قرارداد، رویه ها و دستورالعمل های مرتبط
  • بررسی نمونه های تامین مالی و نظارت بر قراردادها و پروژه هایی با قراردادهای مبتنی بر کارایی انرژی
  • انتقال فن آوری و دانش از طریق مشارکت
• اقدامات ویژه برای ترویج قراردادهای مبتنی بر کارایی انرژی
  • ایجاد برنامه های انگیزشی و فرهنگی برای حمایت از شرکت های خدمات انرژی برای فعالیت در این بخش
  • ایجاد آگاهی و فرهنگ سازی در مصرف کنندگان در مورد مصرف انرژی
  • ارتقای اطلاعات مصرف انرژی در بخش های مصرف کننده انرژی
  • ایجاد سیاست های حمایتی شامل مدیریت تقاضای انرژی، تضمین بهره وری انرژی، طرح گواهی نامه سفید و یا کمک هزینه های شخصی کربن

 

• ضرورت ایجاد رویکرد خاص کشور
  • اتخاذ رویکرد مناسب در جهت انگیزش شرکت های خدمات انرژی برای توسعه مدل کسب و کار این شرکت ها (مشارکت در صرفه جویی یا تضمین صرفه جویی انرژی)

بخش های هدف برای فعالیت های شرکت های خدمات انرژی

یکی از تقسیم بندی های کلی و اصلی، نوع مصرف کننده انرژی است که شامل سه بخش اصلی صنعت (شامل کشاورزی)، حمل و نقل و خانگی و تجاری است.

• صنعت و کشاورزی: در کشور های مختلف، بخش صنعت سهم عمده ای از مصرف انرژی را به خود اختصاص می دهد. صنایع نیروگاهی، پتروشیمی و یا صنایع فولاد و لاستیک و ... نسبت به بخش حمل و نقل یا خانگی و تجاری دارای حجم نسبی کمتری از لحاظ تعداد یا مساحت می باشد، اما تقریبا مصرف انرژی در این بخش با مصرف انرژی در بخش خانگی و تجاری در یک کشور برابری می کند. که  در ایران مصرف این بخش بالاتر از سایر بخش های مصرف کننده انرژی می باشد. لذا فعالیت در این بخش و میزان کاهش شدت انرژی ناشی از اجرای پروژه های بهینه سازی انرژی بسیار قابل توجه میباشد.
• بخش خانگی و تجاری : این بخش بزرگ ترین مصرف کننده نهایی انرژی در کشور است و از پتانسیل زیادی برای صرفه جویی انرژی برخوردار است.

برای ساختمان ها، با توجه به نوع کاربرد آنها(ساختمان های دولتی و بخش عمومی و تجاری) می بایست الگوی مصرف متفاوتی تدوین نمود.

2-1- یکی از مصارف اصلی در بخش خانگی و تجاری مربوط به ساختمان های دولتی است که فرهنگ سازی و اقدامات بهینه سازی یکی از موثرترین اقدامات در راستای کاهش مصرف انرژی است.

2-2- ورود شرکت خدمات انرژی در بخش ساختمان های دولتی به دلیل داشتن یک متولی به نام دولت، آسان تر می باشد. ولی وجود بروکراسی های اداری و قوانین و مقررات در انعقاد قرارداد و زمان بری آن، از موانع ایجاد انگیزه برای شرکت خدمات انرژی می باشد.

2-3- مدارس، بیمارستان ها و دانشگاه ها و ... به عنوان بخش عمومی هستند که می توانند مالکیت دولتی یا خصوصی داشته باشند. این گونه ساختمان ها معمولا به دلیل داشتن ساعات محدود کاری و داشتن تجهیزات قدیمی، معمولا پتانسیل بالایی در بهینه سازی مصرف انرژی خواهند داشت.

2-4- یکی از بخش های پرچالش برای شرکت خدمات انرژی، بخش ساختمان های خصوصی است. این بخش معمولا انگیزه لازم را نه در ساکنان و نه در شرکت خدمات انرژی ایجاد نمی کند. تقریبا در تمام کشورهای پیشرو بخش خانگی آخرین هدف شرکت خدمات انرژی و اقدامات بهینه سازی است.

 

• در بخش حمل و نقل سه دسته فعالیت توسط شرکت خدمات انرژی قابل انجام است :

3-1- اجرای پروژه های ارتقای فن آوری تولید خودروها با شرکت های خودروساز

3-2-جایگزینی خودروهای جدید کم مصرف با خودروهای قدیمی پر مصرف موجود در ناوگان حمل و نقل

3-3-توسعه و به کارگیری روش های حمل و نقل مناسب درون شهری و برون شهری

این بخش قابلیت های زیادی جهت اجرای پروژه های بهینه سازی مصرف انرژی در قالب صنعت شرکت خدمات انرژی دارد. لازم به ذکر است با توجه به اینکه قیمت بنزین و گازوئیل مورد استفاده در بخش حمل و نقل به قیمت های آزاد حامل های انرژی نزدیک تر است، این بخش از جذابیت های بیشتری برای سرمایه گذاری برخوردار است.

 

 

سابقه فعالیت شرکت بهینه سازی مصرف سوخت در خصوص حمایت از شرکت های خدمات انرژی

این شرکت از سال 1379 تاسیس شد که بر اساس وظائف و تکالیف محوله به آن، اقدامات مطالعاتی و اجرایی متعددی در بخش های مختلف مصرف کننده انرژی انجام گرفته که این اقدامات عمدتا از محل منابع داخلی نفت و منابع عمومی دولت تامین اعتبار گردیده است.

در ادامه فعالیت های فوق، شرکت بهینه سازی مصرف سوخت از سال 1393 و بر اساس بند ق قانون بودجه سال 1393، که در سال 1394 بصورت دائمی در قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور در قالب ماده 12 ابلاغ گردید، نسبت به حمایت از شرکت های خدمات انرژی اقدام نمود .

قراردادهایی که در این قالب با سرمایه گذاران عامل صرفه جویی منعقد شده است به شرح ذیل می باشد:

• طرح برق دار کردن چاه ها و تلمبه های آب کشاورزی دیزلی (انعقاد 2 قرارداد با جهاد نصر و توانیر)
• طرح نوسازی 65،000 دستگاه کامیون و کشنده فرسوده بالای 10 تن دارای سن بالاتر از 35 سال (انعقاد 5 قرارداد با مجتمع صنعتی ماموت، سایپا دیزل، آریا دیزل، آذهایتکس و زامیاد)
• جایگزینی 140،000 تاکسی فرسوده با تاکسی تمام گازسوز با پیمایش بالا (عقد قرارداد با تاکسیرانی و پاکروتاکسی)
• توسعه حمل و نقل ریلی (عقد 20 قرارداد مابین راه آهن و سرمایه گذاران)
• توسعه حمل و نقل مسافر با قطار شهری در تهران و هشت کلان شهر (عقد 5 قرارداد با شهرداری های کلان شهرهای تهران، مشهد، تبریز، شیراز و اصفهان)
• طرح تولید قوای محرکه کم مصرف در خودروهای داخلی و جایگزینی با خودروهای فرسوده (عقد 1 قراداد با تیوان)
• طرح کمک به اسقاط یک میلیون بخاری مرسوم با بخاری گازسوز دودکش دار راندمان بالای هرمتیک هوشمند ( عقد 2 قرارداد با شرکت های شوکت و سپهر الکتریک)