علی نوروزی
رئیس بهینه سازی انرژی در نفت و گاز بخش صنعت
بخش صنعت یکی از بخش های مهم مصرف کننده انرژی در کشور است. این بخش دارای زیربخش های متنوعی در بخش تقاضای نهایی انرژی (نظیر صنایع فلزی و غیر فلزی، صنایع غذایی و کشاورزی و صنایع پتروشیمی)، بخش فرآورش و تبدیل ( نیروگاه ها و پالایشگاه های نفت و گاز) و صنایع بالادستی نفت و گاز را شامل می گردد. بخش صنعت و کشاورزی سهمی حدود ۳۰ درصد از تقاضای انرژی نهایی (بدون احتساب خوراک پتروشیمی) را به خود اختصاص داده است.
طبق شکل (1)، با لحاظ نمودن بخش میان دستی و واحدهای تبدیل انرژی شامل نیروگاه ها و پالایشگاه ها این میزان به حدود ۵۰ درصد خواهد رسید. به بیان دیگر حدود نیمی از انرژی در بخش های صنعتی تبدیل انرژی و تقاضای نهایی مصرف می شود.
شکل(1) میزان مصرف انرژی در بخش های مختلف کشور (واحد: میلیون بشکه معادل نفت خام)
منبع: ترازنامه هیدروکربوری کشور سال ۱۳۹۶
از طرف دیگر تلفات تبدیل انرژی در بخش های تبدیل در شکل (2) نشان داده شده است. مطابق شکل، میزان بیشترین تلفات تبدیل در بخش نیروگاهی است.
لازم به ذکر است بخشی از این تلفات به دلیل پائین بودن راندمان تبدیل و بخشی به دلیل محدودیت فناوری های تبدیل می باشد.
با توجه به مطالب عنوان شده و با توجه به اینکه بخش صنعت سهم قابل توجهی در مصرف انرژی و بالا بودن بودن تلفات دارد لذا پتانسیل قابل ملاحظه ایی در بهینه سازی و کاهش مصرف انرژی دارد. در نتیجه این بخش باید به عنوان اولویت بالا در تدوین سیاست های افزایش بهره وری انرژی کشور مورد توجه قرار گیرد.
شکل(2) تلفات انرژی در بخش های مصارف بالادستی و میان دستی (واحد: میلیون بشکه معادل نفت خام)
منبع: ترازنامه هیدروکربوری کشور سال ۱۳۹۶
ارائه چارچوب مناسب جهت تبیین راهکارهای بهینه سازی
به منظور پرداختن به موضوع افزایش بهره وری انرژی در بخش صنعت باید ابتدا عوامل موثر بر اکوسیستم بهینه سازی انرژی را روشن کرد.
طبق تعریف، اکوسیستم متشکل از اجزا و مجموعه هایی است که به یکدیگر وابسته هستند و هر یک نقش و وظیفه ای خاص را بر عهده می گیرند. این اجزا به نحوی با یکدیگر تعامل می نمایند که به هدف تعیین شده دست یابند.
به منظور تعیین بازیگران اجزا و نحوه تعامل بین آنها یک اکوسیستم بهینه سازی انرژی در سه سطح تعریف می شود:
- سطح کلان: این سطح شامل بدنه سیاستگذاری و بدنه حکمرانی می باشد که خط مشی کلی، تبیین سیاست ها و وضع قوانین و مقررات مرتبط با بهینه سازی را برعهده دارد.
- سطح میانی: این سطح شامل فعالان و بازیگران بهینه سازی انرژی است که در یک تعامل اقتصادی-فناوری در بستر اجتماعی در تعامل بایکدیگر می باشند.
- سطح زیرساخت ها: در این سطح زیر ساخت های مورد نیاز یک اکوسیستم بهینه سازی انرژی ایجاد می شود. این زیر ساخت ها شامل زیرساخت های حقوقی، اطلاعاتی، بانک ها، بیمه ها و غیره وجود دارند که منابع مورد نیاز را تامین می نمایند.
شکل (3) خلاصه یک اکوسیستم بهینه سازی انرژی را ارایه می نماید.
تعامل بین بازیگران باید بگونه ائی جهت دهی شود تا دستیابی به هدف نهایی یعنی کاهش مصرف انرژی مورد انتظار حاصل شود. طبق شکل (4) سه عامل مهم در حصول افزایش بهره وری انرژی تاثیر گذار می باشد:
- تغییرات فناوری، نفوذ و بکارگیری فناوری های انرژی کارآمد
- تغییرات رفتاری با به کارگیری فرهنگ سازی و آموزش
- تغییرات سازمانی و مدیریتی از طریق اجرای استانداردها
شکل (4)-عوامل اثرگذار بر بهره وری انرژی
توسعه فناوری، نفوذ و بکارگیری فناوری های انرژی کار آمد با حضور بازیگرانی مانند شرکت های دانش بنیان و توسعه دهندگان فناوری به همراه وضع سیاست ها و قوانین تسهیل کننده توسعه و نفوذ فناوری حاصل خواهد شد. برخی از شرکت ها مانند شرکت های اسکو نقش مستقیمی در به کارگیری فناوری های کارآمد در بخش صنعت خواهند داشت. در این بین زیرساخت های بیمه و تامین مالی کمک شایانی به اجرای طرح های کاهش مصرف انرژی توسط شرکت های اسکو خواهد نمود.
استانداردهای انرژی شامل رعایت معیار انرژی و استقرار سیستم مدیریت انرژی می تواند واحدهای صنعتی را به سمت اجرای طرح های کاهش مصرف انرژی و به کارگیری فناوری های انرژی کارآمد سوق دهد. بدنه سیاست گذاری و حاکمیتی در این میان با وضع قوانین و مقررات و با واقعی سازی قیمت حامل های انرژی می تواند اقتصادی بودن طرح های کاهش مصرف انرژی را تضمین نماید. مکانیزم بازار نیز می تواند به عنوان روشی مناسب و کارا در تخصیص بهینه منابع به طرح های بهینه سازی انرژی و کمک به اجرای آنها، نقش بسزایی در بهره وری انرژی ایفا نماید.
