انرژی مصرفی در بخش حمل و نقل در برگیرنده تمام انرژیهایی است که برای جابجایی افراد و کالاها از طریق جاده ها، خطوط ریلی، هوایی و آبی مصرف می شود. مصرف انرژی در بخش حمل و نقل تابع رشد فعالیت های اقتصادی کشور و همچنین جمعیت آن است.
رشد اقتصادی کشور به طور مستقیم و غیرمستقیم موجب افزایش حمل و نقل موارد اولیه به کارخانجات، حمل و نقل محصولات و همچنین افزایش حمل و نقل جمعیت فعال کشور می شود. لذا می توان گفت افزایش تقاضای حمل و نقل، به تبع رفاه اجتماعی و توسعه اقتصادی، امری اجتناب ناپذیر است.
بررسی های انجام شده نشان می دهد انرژی مصرفی در بخش حمل و نقل، عمده ای از انرژی مصرفی جهان را تشکیل می دهد. این درحالی است که کاهش منابع انرژی فسیلی، افزایش مصرف انرژی در صنایع غیر حمل و نقلی، افزایش آلایندگی های حاصل از سوختهای فسیلی و ... دغدغه های روز افزونی در بحث انرژی در کشورهای مختلف ایجاد کرده که توجه جدی متولیان امر را به خود اختصاص داده است.
مصرف نهایی انرژی در سال 1395، 1348.65 میلیون بشکه معادل نفت خام بوده است که حدود 24% آن معادل 320 میلیون بشکه معادل نفت خام در بخش حمل و نقل مصرف شده است (48% بنزین، 34% نفت گاز و 15% گاز طبیعی می باشد) که از این میزان مصرف انرژی در بخش حمل و نقل، حدود 273 میلیون بشکه معادل نفت خام آن در بخش فرآورده های نفتی بوده است .
سیاست های انجام شده جهت کاهش مصرف سوخت در بخش حمل و نقل درونشهری را می توان در سه بخش تقسیم بندی کرد:
- سیاست های کنترل مصرف انرژی ناوگان: سیاست هایی مانند تدوین استانداردها مصرف سوخت و آلایندگی، ارتقای تکنولوژی درخودروها و بهبود کارایی مصرف سوخت ناوگان در این حوزه قرار می گیرد.
- سیاست های مدیریتی – نظارتی: سیاست هایی نظیر کنترل مالکیت خودرو شخصی و کاربرد آن، دریافت مالیات، افزایش هزینه تردد، تعیین محدوده ترافیک، افزایش هزینه پارکینگ و سایر عوامل کنترل ترافیک در این بخش قرار دارند.
- سیاست های ارتقا و گسترش سامانه های حمل و نقل جایگزین: سیاست هایی نظیر گسترش شبکه و زیرساختهای حمل و نقل عمومی شامل ریل، خط ویژه اتوبوس و همچنین حمل و نقل غیر موتوری (دوچرخه و پیاده روی) در این بخش قرار دارد.
بررسی های مختلف نشان می دهد که عمده کلانشهرهای دنیا، در خصوص ارتقای توسعه سیستم حمل و نقل عمومی اقدامات گسترده تری را انجام دادند ضمن این که ایجاد و توسعه سیستم های حمل و نقل عمومی با اولویت مترو، امکان اجرای شدن سایر سیاست ها را نیز سهل تر می نماید، چرا که استفاده کمتر از خودرو شخصی منوط به این است که زیرساخت های حمل و نقل عمومی در شهرها موجود باشد.
مطابق با اهداف تعیین شده در قانون توسعه حمل و نقل عمومی در انتهای برنامه ششم باید سهم حمل و نقل همگانی از سفرهای شهری به 75% برسد که این عدد در سال 94، حدود 45% بوده است. بنابراین ضروری است تا اقدامات بیشتری در این خصوص صورت پذیرد.
به ازای هر سفر درونشهری با مترو 0.65 لیتر در مصرف بنزین، 0.28 لیتر در مصرف نفت گاز و 0.03 متر مکعب در مصرف گاز طبیعی صرفه جویی می گردد. بر همین اساس به استناد مصوبه شماره اقتصاد طرح " توسعه حمل و نقل مسافر با قطار شهری در تهران و هشت کلانشهر" امکان حمایت از توسعه ناوگان مترو مهیا گشته است.
طبق این مصوبه مقرر گردیده است هزار دستگاه واگن برای شهر تهران و هزار دستگاه برای هشت کلانشهر تبریز،مشهد، اصفهان، شیراز، کرج، قم، اهواز و کرمانشاه در طی 5 سال اضافه گردد و متناسب با تعداد سفرهاي اضافي از طريق واگن‌هاي جديد، به ميزان 9.8 سنت به ازاي هر نفر سفر، به صورت تجمعی در تهران و كلانشهرها، حداكثر 2.6 میلیارد دلار (1.42 میلیارد دلار در تهران و 1.18 میلیارد دلار در کلانشهرها) بازپرداخت خواهد شد.
با اجرای کامل این طرح در طول دوره حدود 17.4 میلیارد لیتر بنزین ، 7.4 میلیارد متر مکعب CNG و 0.7 میلیارد لیتر گازوئیل صرفه‌جویی صورت پذیرفته و در ضمن 47.1 میلیون تن معادل دیاکسیدکربن محقق خواهد شد.
مریم مهدی نژاد
رئیس امور استاندارد، تدوین معیار و ممیزی مصرف سوخت در بخش حمل و نقل